Biurokracja musi się zbiurokratyzować

Pisaliśmy wyżej o różnych znaczeniach słowa „biurokracja”. Teraz zajmijmy się biurokratyzmem. Biurokratyzm jest najczęściej utożsamiany z biurokracją. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź jest prosta: w praktyce nie istnieje ani jedna taka organizacja, której funkcjonowanie byłoby oparte na zasadach Maxa Webera i która byłaby jednocześnie wolna od dysfunkcji i niesprawności. Paradoks polega na tym, że im bardziej realna instytucja zbliża się do idealnego modelu, tym więcej zamierzonych skutków negatywnych towarzyszy jej funkcjonowaniu, a co gorsze żadna organizacja biurokratyczna nie potrafi skutków tych wyeliminować. Znakomity francuski badacz tych zagadnień Michel Crozier pisze: „organizacja biurokratyczna to taka organizacja, która niezdolna jest do ulepszenia swej działalności na podstawie popełnionych błędów oraz „biurokratycznym systemem organizacyjnym” jest „każdy system organizacyjny, w którym obwód błędy-informacje-poprawa funkcjonuje źle, co uniemożliwia szybkie poprawienie i przystosowanie na nowo programów działania w celu naprawienia popełnionych błędów” [Crozier, 1967, s. 287-288],

Biurokracja musi się zbiurokratyzować, gdyż funkcjonuje na zasadzie „błędnego kola”. Polega ono na tym, że odchylenia od wzorca – negatywne skutki – potęgują się tym bardziej, im bardziej kierownictwo instytucji im przeciwdziała, posługując się typowymi biurokratycznymi narzędziami, działając zgodnie z zasadami M. Webera. „Błędne koła” biurokracji mają charakter sprzężenia zwrotnego dodatniego {tak ich mechanizm określiłby cybernetyk), w którym „więcej” (negatywnych skutków) prowadzi do „więcej” (interwencji) i potęgowania się niesprawności. Analizą tych zjawisk i mechanizmów zajmuje się szczegółowo socjologia organizacji. Najbardziej znane „praktyczne” modele biurokracji sformułowali: R.K. Merton, Ph. Selznick i A.W. Gouldner [March, Simon, 1964, rozdz. 3.2] oraz M. Crozier [Crozier, 1967, s. 288-299].